ԱՄՆ-ի մեծ խաղը մեր դարպասներում
05.08
2025
Մաս երկրորդ
Ռուսաստանի դերակատարումն ստվերելու կոնսենսուսին զուգահեռ` Իսպանիան, Բրիտանիան, Գերմանիան հանկարծակի համաձայնվում են Eurofieghter կործանիչներ վաճառել Թուրքիային։ ԱՄՆ-ը F35-երը չտրամադրեց Անկարային, բայց Եվրոպային ստիպեց ժեստ անել և Իրանին, Ռուսաստանին ու աշխարհին հասկացրեց, որ իր ՆԱՏՕ-ական դաշնակցի տարածքում ամրապնդում է անվտանգությունը և զինանոցը համալրում արդի տեխնիկայով: Ի՞նչ է կատարվում Թուրքիայում, կամ ի՞նչ ծրագրեր է մտահղացել Վաշինգտոնն իր դաշնակցի համար: ԱՄՆ-ը Թուրքիային հանելու է Սիրիայից և կենտրոնացնելու է Կովկասում: Սա այն է, ինչի մասին վերջին 5 տարում պարբերաբար խոսում եմ, որ Հարավային Կովկասում ռազմավարական բալանսի հարցը էականորեն և օրգանապես կախված է Մերձավոր Արևելքում ուժերի դասավորվածությունից և հավասարակշռումներից:
Խնդիր է դրված Իրանը դարձնել հնազանդ գործընկեր՝ առանց տարածաշրջանային հավակնությունների: Իրանի ռազմաքաղաքական խմբավորումները չեզոքացրին Լիբանանում և Սիրիայում. հերթը Իրաքում Թեհրանի դերակատարումը նվազեցնելունն է, կամ վատագույն դեպքում վերահսկելի դարձնելը, որից հետո Եմենում Հուսիների հարցերը լուծելը ժամանակի հարց է դառնում, իսկ Սյունիքում ամերիկյան ռազմական ներկայությունը նշանակելու է, որ Իրանին այլ ելք չի մնում, քան դիվանագիտական կապիտուլյացիան՝ ՆԱՏՕ-ի թուրանական միջանցքի առաջ: Եթե Վաշինգտոնը մտնում է Սյունիք, ուրեմն իր հետ մտնում են Թուրքիան և Իսրայելը: Ստացվում է՝ Ագարակից մինչև Հորադիզ՝ 155 կմ, օկուպացված Արցախի հարավային ամբողջ դարպասը Իրանի համար դառնում է ՆԱՏՕ-ական սպառնալիք: Բայց ԱՄՆ-ը տարածաշրջան մտնելու համար պետք է ունենա պատճառ, հիմնավորում, իսկ դրա համար պետք է լինի տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական հակասություն։ Այդ հակասությունն ստեղծելու համար Հայաստանում գոյություն ունի Նիկոլ Փաշինյանի իշխանություն, որն անցած 7 տարում փուլ առ փուլ արմատավորեց հակառուսաստանյան տրամադրություններն ու ընկալումները:
Այդ ուղղությամբ առաջին ծիծեռնակն եղավ Թրամփի առաջին նախագահության տարիներին` 2018-ի հոկտեմբերին, երբ Ազգային անվտանգության հարցերով գլխավոր խորհրդական Ջոն Բոլտոնը, որը Հայաստան այցի ժամանակ սկանդալային հայտարարություններ արեց պատմությունը վերանայելու, թուրքերի հետ բարեկամանալու նպատակով, և Իրանի ու Ռուսաստանի նկատմամբ տրամագծորեն հակառակ քաղաքականություն որդեգրելու մասին: Պարբերաբար զգուշացնում էի, որ Հայաստանում իշխանության բերված խունտայի խնդիրը հենց այդ օրակարգն սպասարկելն է՝ Արցախի և մեր հազարավոր տղաների կյանքի գնով: Հայաստանի ու Արցախի նկատմամբ Ռուսաստանի սխալ և չհաշվարկված քաղաքականության մասին բազմիցս եմ խոսել և օբյեկտիվորեն քննադատել:
Ռուսաստանի հնարավոր քայլերի մասին կխոսենք, բայց ևս մեկ անգամ հաստատեմ՝ անվտանգային և ռազմական տապալված քաղաքականությունը, որը որդեգրեց Ռուսաստանը Հայաստանում և Արցախում, չի կարող արժանանալ դրվատանքի կամ արդարացումների: Խնդիրն օրհասական է և եթե Մոսկվան լրջորեն չվերանայի իր քաղաքականությունը և չվերականգնի դիրքերն այստեղ, եթե չփորձի հակակշռել ստրատեգիական փոփոխություններին և փոխակերպումներին, որ տեղի են ունենում Հարավային Կովկասում, եթե Մոսկվան լուրջ քայլեր չձեռնարկի՝ հակակշռելու թյուրքական գործոնին Ադրբեջանում, եթե Արցախի հարցում չշտկի իր պատմաքաղաքական ամենասխալ կեցվածքը, ուրեմն նա գործ չունի Հարավային Կովկասում և կարող է երկար մոռանալ հայերի բարեկամության մասին, դեռ չեմ խոսում իր իսկ մասնատման վտանգի մասին։ Ի դեպ, հայ ժողովրդի մոտ Ռուսաստանը հավասարապես կկորցնի հեղինակությունը, եթե փորձի Փաշինյանին պահել իշխանությունում՝ Սյունիքում և այլ գործարքների դիմաց:
Մի պահ պատկերացրեք կրկնվում է 44-օրյայի սցենարը և տվյալ դեպքում Սիրիայից սալաֆիստ ջիհադականները գալիս ու նստում են Արցախի օկուպացված շրջաններում Իրանի և Հայաստանի սահմանին: Սա դավադրապաշտություն չէ, այլ իրատեսական կանխատեսում: Սալաֆիստ ջիհադիստների գոյաբանական թշնամին Իսրայելը չէ, այլ՝ Իրանը, որպես շիական պետություն: Սիրիայի անցումային նախագահ Ահմադ Ալ Շարաան մեկ խնդիր ունի լուծելու՝ թուլացնել Իրանի ներկայությունն այստեղ, և Սիրիան տանել ֆեդերալացման: 7 ամիս առաջ նշել էի, որ երբ նրան բերեցին իշխանության, ԱՄՆ-ը ո՛չ սիրիացի ժողովրդի սև աչքերի համար, ո՛չ էլ երբեմնի տեռորիստական անցյալ ունեցող ջիհադիստի առջև հենց այնպես դռներ չբացեց, ոչ էլ տասնամյակների տնտեսական սանկցիաները հենց այնպես չեղյալ համարեց, ինչ է թե Սիրիայում հաջողվեց տապալել Ասադի ռեժիմը: Սիրիայի հարավային դրուզներով բնակեցված Սուեյդայի մարզում, Լաթաքիայում և Ջաբլեյում ալավիներով բնակեցված շրջաններում ջարդերի կազմակերպումը հենց այնպես չի արվել: Նպատակը ներքին ապստամբությունների, խռովությունների միջոցով լարվածությունը պահելն է, և միևնույն պետության քաղաքացիներին հավերժ թշնամիներ դարձնելը:
Փաշինյանն Ահմադ Ալ Շարաայի հետ որքա՜ն ընդհանրություն ունի: Ինչևէ: Սիրիայի նշանակովի նախագահը վերջերս Բաքվում էր, և այս փաստը չհետաքրքրեց շատերին: Բայց ինչու՞ հենց Բաքու և ի՞նչ գործ ուներ տեռորիստական անցյալով ղեկավարը տեռորիստական մեկ այլ պետությունում: Մամուլ սպրդած տեղեկություններով, ինչի մասին անձամբ հայտարարեց նաև Իսրայելի ՊՆ-ի բարձրաստիճան պաշտոնյան, Բաքվում կայացել է Սիրիա-Իսրայել հետախուզական-անվտանգային մարմինների գաղտնի հանդիպում՝ Ահամդ Ալ Շարաայի մասնակցությամբ։ Քննարկման թեման Սիրիայի և Իսրայելի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումն է և Իրանի չեզոքացումը:
Բաքուն, փաստորեն, կենսական տարածք է հակաիրանական բոլոր հնարավոր գործողությունների համար: Չեմ բացառում, որ Սիրիայի նախագահի ադրբեջանական բանակցություններում շոշափված լինի նաև վարձկանների հարցը: Սիրիան 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ջիհադիստների ավելի քան 800 մսացու էր ուղարկել Արցախ, որոնցից ավելի քան 500-ի դիակը մնաց հայկական Արցախում: ԱՄՆ-ը ցանկանում է Ալ Շարաայի ձեռքով ազատվել տասնյակ հազարավոր օտարերկրյա վարձկաններից, որոնք վխտում են Հալեպի, Դամասկոսի, Հոմսի, Համայի փողոցներում և չեն ենթարկվում Ալ Շարաայի իշխանությանը: Ավելին, նրանք ստեղծել են երկիշխանություն և գլխացավանք են ԱՄՆ-ի և Իսրայելի համար: Երկու ամիս առաջ Սաուդյան Արաբիայում Նախագահ Թրամփը հանդիպեց Սիրիայի անցումային նախագահի հետ, և Սաուդների թագաժառանգի խնդրանքով Ռիադում հայտարարեց Սիրիայի նկատմամբ պատժամիջոցները վերացնելու մասին: Այդ բանակցության ժամանակ Սպիտակ տան ղեկավարը կոնկրետ խնդիր էր բարձրացրել վարձկաններին ուղարկել իրենց երկրներ և հեռացնել Սիրիայի բանակից: Ալ Շարաային հաջողվեց Թրամփին համոզել այս փուլում չգնալ նման քայլի և արտաքսելու փոխարեն պահել խոշորացույցի և վերահսկողության տակ՝ քանի դեռ ներքին խռովություն չեն բարձրացրել: Այս փաստերը համադրում և վերլուծում եմ, որպեսզի հաշվարկներն ու ընթացող խաղը լավ պատկերացնենք: Եթե Թուրքիայի դերը բարձրացվում է մեր տարածաշրջանում, եթե Սիրիայի նախագահը Էրդողանի խամաճիկ-հովանավորյալն է, եթե Թուրքիան Ադրբեջանի դաշնակիցն ու հովանավորն է, եթե շիական Իրանի դեմ ցանկացած պահի հնարավոր են նոր գործողություններ, ապա ամենահարմար տարբերակը Իրանի հյուսիսում` Ադրբեջանի օկուպացրած Արցախում, սուննիական վարձկանների տեղաբաշխման հնարավորությունը դառնում է իրատեսական:
Թուրքիան ևս պիտի ներքաշվի Սիրիական անվտանգային ճահճում որպեսզի սևացնեն Թուրքիայի հեղինակությունը սիրիացիների մոտ, որովհետև Թուրքիան շատ առաջ գնաց Սիրիայում և գերազանցեց իրեն վերապահված դերը, ուստիև՝ Սիրիայում թուրքական ներկայությունը ինչ-որ կերպ պիտի զսպվի, սահմանափակվի՝ նրան ներքաշելով զինյալ հակամարտության մեջ: Ամերիկյան քաղաքականությունը շատ պրագմատիկ է և հետախուզական անվտանգային մարմինները գիտեն ամեն ինչ և բոլորի մասին: ԱՄՆ-ի ԿՀՎ-ը 15 տարի քրդերին ֆինանսավորեց, հովանավորեց, զենք-զինամթերք, փող և հնարավորություններ տվեց՝ հակազդելու թուրքական ազդեցությանը և հարկ եղած դեպքում` այդ ականը պայթեցնելու: Իսկ այն ինչ կատարվեց Օջալանի և ՔԲԿ-ի հետ՝ թատրոն էր՝ Թուրքիայի աչքը չբորբոքելու համար։ Քրդերին զոհաբերեցին Թուրքիայում, բայց վերահսկում են Սիրիայում: Այնպես որ երբ Անկարան որոշի դոմինանտություն ձեռք բերել Սիրիայում կամ Իրաքում՝ ամերիկացիները, հավանաբար, աչք փակեն իրանական զինյալ խմբավորումների գործունեության վրա, որոնք, թեև ծանրագույն կորուստներ կրեցին, այդուհանդերձ ունեն զինյալ բջիջներ Սիրիայում և Լիբանանում: Եթե ԱՄՆ-ը փորձի նրանց դերը գրեթե վերացնել, որպեսզի Իսրայելի համար վտանգ չհանդիսանան, ապա նրանք կարող են նորից ասպարեզ դուրս գալ այս անգամ հակազդելու թուրքական հարաճուն ազդեցությանը: Համենայն դեպս, Սիրիայում որևէ պահի հնարավոր է թուրք-իրանական պրոքսի պատերազմի շարունակությունը: Իհարկե, այսքանը Թուրքիայում և Թեհրանում հաշվարկում են, և թե՛ Թուրքիան, թե՛ Իրանն այս ընթացքում խուսաբեցին ուղիղ առճակատումից՝ գիտակցելով, որ որևէ մեկի շահերից չի բխում Սիրիայում պատերազմել, և ռազմավարական բալանսը խախտել՝ հօգուտ Իսրայելի: Այսուհանդերձ, այն ինչ տեղի է ունենում Սիրիայում՝ ուղիղ ցուցիչ է, ջերմաչափ է ռեգիոնի ապագա քարտեզի կամ աշխարհաքաղաքական ճարտարապետության:
ԱՄՆ-ի և Իսրայելի շահերից չի բխում Սիրիայում ունենալ ուժեղ սուննիական-ջիհադիստական իշխանություն, և Իսրայելը երբեք չի հանդուրժի նման ռեժիմի գոյությունը: Այդ իսկ պատճառով, Իսրայելը հանդես է գալիս Սիրիայի դրուզների պաշտպանի դերում:Փաստորեն, ոչինչ չի փոխվել, այն ինչ 50 տարի առաջ սկսվեց Լիբանանում՝ նույնությամբ կրկնվում է։ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի 15 տարիների ընթացքում ռեգիոնում ամեն պետություն իր հովանավորյալն ուներ Լիբանանում. Ֆրանսիան՝ մարոնիտներին, Իսրայելը՝ մարոնիտներին, դրուզներին, Սիրիան՝ պաղեստինցիներին, քրիստոնեաներին, Իրանը՝ շիաներին, Սաուդներն ու ամերիկացիները՝ ըստ անհրաժեշտության։ Արդյունքն այն էր, որ երկրում խորացավ համայնքային ատելությունը, և Լիբանանը չկարողացավ և չի կարողանալու ուշքի գալ: Իսկ լուծումը տալիս է ԱՄՆ-ը՝ երկրների ֆեդերալիզացիա, այսինքն՝ քրիստոնեաները, սուննիները, շիաները, դրուզները, քրդերը, յուրաքանչյուրն իր համար, որոշակի տարածքում կունենա ինքնավարություն` իբրև թե այդ պետությունները ժողովրդավարական դարձնելու հեռանկարով: Բայց իրականում այս ամենն արվում է, սահմանները գծագրվում ու փոխվում են մեկ նպատակով՝ ոչ մի համայնք չպետք է ունենա առավելություն: Սիրիայում, Լիբանանում և Իրաքում տեղի ունեցածը հստակ մեսիջ է Ծոցի արաբական երկրներին՝ Սաուդիան Արաբիային, Քաթարին և Թուրքիային՝ զգույշ լինել քաղաքական սատարումների և կեցվածքների հարցում, այլապես՝ ֆեդերալացման կամ երկիրը ներսից պայթեցնելու ծրագրերը կհասնեն նաև իրենց:
Միաժամանակ նշենք, որ Իրան-Իսրայել 12-օրյա պատերազմը, չնայած, ավարտվեց, բայց Թեհրանում դեռ կոշիկի գործարաններ են պայթում, շենքերի բնակարաններ են այրվում, ընդ որում` միամտություն կլինի այս պայմաններում այս ամենը վերագրել շոգին ու բարձր ջերմաստիճանին: Դեռ երկու շաբաթ առաջ զգուշացնում էի՝ լրջորեն հետևել Անկարայում ԱՄՆ-ի դեսպան Թոմ Բարաքի հայտարարություններին: Նա մի ամբողջ տարածաշրջանի ճակատագրի մասին է խոսել, ընդ որում` Մեծ Մերձավոր Արևելքի, որի մեջ է նաև Հարավային Կովկասը՝ ուրեմը նաև մենք: Եթե ԱՄՆ-ը որոշել է սահմանափակել Սիրիայում Թուրքիայի դերակատարումը, եթե Վաշինգտոնն ու Մոսկվան հասել են կոնսենսուսի, որ Թուրքիայի դերակատարումը պիտի վերահսկելի լինի Ոիկրաինայում, ապա Անկարայի ախորժակը քիչ թե շատ բավարարելու համար ԱՄՆ-ը պիտի գնար երկու քայլի. առաջին՝ քրդերին զոհաբերել Թուրքիայում, և երկրորդ՝ թուրքական կենսական շահերի դաշտը Մերձավոր Արևելքից տեղափոխել Հարավային Կովկաս:
Իսկ այս տարածաշրջանում ամենաթույլ օղակը Հայաստանն է, որը դանդաղ ապահարզան է հայտարարել ռուսական անվտանգային գալակտիկային:
Քաղաքականության մեջ ամեն ինչ իր գինն ունի, և լավ կլիներ Հայաստանում քաղաքականապես ոչ արհեստավարժ, իբր եվրոպամետ գործիչներ համարվողները սա լավ հասկանան: Ռուսական և իրանական ազդեցությունների թուլացումը մեր ռեգիոնում չի բխում ՀՀ, Արցախի և հայ ժողովրդի ազգային-պետական շահերից: Փաշինյանի ավտորիտար իշխանության տապալումը հնարավորություն կտա մեզ ճիշտ հավաքել դաշնակիցների քարտեզը և ելք գտնել, այլապես Հայաստանը դառնալու է պրոքսի պատերազմների դաշտ: Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի հետ խաղ չեն անում: Եթե այսպես շարունակվեց, և իշխանություն կոչեցյալ անձը խաղաց ռուս-ամերիկյան հակասությունների վրա, ապա դրանից օգտվելու են Թուրքիան և Ադրբեջանը, կամ Ռուսաստանն է կացնային մոտեցում ցուցաբերելու, կամ հայտնվելու ենք Թուրքիայի տակ՝ վիլայեթի կարգավիճակով, դառնալով թուրք-ադրբեջանական շահերի սպասարկող միջանցք: Համբերության բաժակը վաղուց լցվել է, և տաք գլխով որոշումներ չեն ընդունում։ Դիրքորոշումս հայտնի է՝ սառը հաշվարկով և հավաքական առաջնորդությամբ պիտի տապալենք Հայաստանը կազմաքանդող գաղափարախոսությունը՝ նիկոլիզմը:
