ՀՀ հարկային օրենսգրքի փոփոխությունները-2025թ․
25.02
2025
Հայաստանի կառավարությունը 2024թ․ մայիսի 2-ի նիստում հավանության է արժանացրել «ՀՀ հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» և հարակից օրենքների նախագծերի փաթեթը։ Նախագծի հիմքում ընկած են ՝
1․ շրջանառության հարկի դրույքաչափերի բարձրացմամբ շրջանառության հարկի համակարգի և հարկման ընդհանուր համակարգի (ԱԱՀ համակարգ) շրջանակներում ձևավորվող հարկային բեռի տարբերության կրճատում,
2․ շրջանառության հարկ վճարողների ձեռքբերումները փաստաթղթերով հիմնավորելու տնտեսական խթանների ձևավորում, գործարքների փաստաթղթավորման մշակույթի ամրապնդում,
3․ գործունեության որոշ տեսակների դուրս բերում միկրոձեռնարկատիրության և շրջանառության հարկի արտոնյալ համակարգերից՝ դրանով իսկ այդ համակարգերը դարձնելով ավելի հասցեական,
Շրջանառության հարկի դրուքաչափերի բարձրացման և փաստաթղթավորման խթանների վերաբերյալ առաջարկվում է ՝
1․ գործունեության հիմնական տեսակների մասով բարձրացնել (հիմնականում կրկնակի չափով) շրջանառության հարկի՝ ներկայումս գործող դրույքաչափերը,
2․ ընդլայնել փաստաթղթերով հիմնավորված ծախսերի հիման վրա շրջանառության հարկի գումարի նվազեցման հնարավորությունների շրջանակը՝ այն նախատեսելով նաև արտադրության և ծառայությունների ոլորտների համար. ներկայումս գործում է առևտրի և հանրային սննդի ոլորտների համար
3․ հնարավորություն ստեղծել, որպեսզի ձեռքբերումների փաստաթղթավորման բարձր մակարդակ ապահովող հարկ վճարողների համար շրջանառության հարկի վերջնական դրույքաչափը գործնականում լինի ավելի ցածր, քան գործող դրույքաչափերն են։
2025թ․ հունվարի 1-ից փաստաբանական և նոտարական գործունեության տեսակները չեն կարող իրականացվել շրջանառության հարկի համակարգում, պետք է տեղափոխվեն ընդհանուր հարկման կամ ԱԱՀ համակարգ։
Հետևյալ գործունեության տեսակները չեն կարող իրականացվել միկրոձեռնարկատիրության համակարգում, պետք է տեղափոխվեն շրջանառության հարկի կամ ԱԱՀ համակարգ.
1․ մարզերում առևտրական առք ու վաճառքի գործունեությունը,
2․ վարսավիրական, մարմնի խնամքի ծառայությունների մատուցումը,
3․ սաունաների, բաղնիքների և շոգեբաղնիքների կազմակերպման գործունեությունը,
4․ ավտոմեքենաների տեխնիկական սպասարկման և նորոգման ծառայությունների մատուցումը
5․ միջնորդական, այդ թվում անշարժ գույքի առք ու վաճառքի և վարձակալությամբ կամ անհատույց օգտագործման տրամադրման գործունեությունը,
6․ ծրագրային պահովման մշակման գործունեությունը,
7․ փորձաքննական ծառայությունների մատուցումը,
8․ շինարարական աշխատանքների կատարումը, ճարտարապետական, նախագծային փաստաթղթերի մշակման աշխատանքների իրականացումը, անշարժ գույքի գնահատման և չափագրման գործունեության իրականացումը։
Ինչ է իրենից ներկայացնում ՀՀ հարկման համակարգը. համակարգում բիզնեսը վճարում է
ա. ավելացված արժեքի հարկ
բ. շահութահարկ, երբեմն նաև այլ հարկեր՝ փոխադրամիջոցների գույքահարկ, ակցիզային, բնապահպանական, ճանապարհային, եկամտային, անշարժ գույքի հարկեր։ Գրեթե ցանկացած բիզնես կարող է օգտվել հարկման ընդհանուր համակարգից։
Հարկման հատուկ համակարգում բիզնեսը չի վճարում ԱԱՀ և շահութահարկ, այլ փոխարենը վճարում է շրջանառության հարկ։
Անցնենք մասնագիտական գիտելիքների փորձի և հմությունների հիման վրա՝ մասնավորապես փաստաբանական և նոտարական ծառայությունների մատուցման ոլորտի ընդհանուր հարկման կամ ԱԱՀ համակարգի անցման վերլուծությանը։ Վերծանենք ՀՀ կառավարության հերթկան մանիպուլյացիան, որով հավասարեցվում են բիզնես հնարավորությունները։ Որպեսզի պատկերացնենք, թե ինչպես է փաստաբանական և նոտարական ծառայությունների մատուցման ոլորտի հարկային բեռը բարձրացվում ընդհանուր հարկման դաշտի մնացած բիզնեսների համեմատ, ներկայացնենք, թե ինպես է հաշվարկվում ԱԱՀ համակարգում Ավելացված արժեքի հարկը և շահութահարկը։ ՀՀ Հարկային օրենսգրքի 70, 71 և 72 հոդվածների համաձայն ԱԱՀ-ն հաշվարկվում է ապրանքների, արտադրանքի, կատարված աշխատանքների և մատուցված ծառայունների հասույթից հաշվեգրման մեթոդով, այսինքն հարկային հաշիվների դուրս գրման պահից, որպես կրեդիտային շրջանառություն, սակայն օրենսգրքի 71 հոդվածով նախատեսված է նաև հաշվանցումներ և նվազեցումներ որպես դեբետային շրջանառություն, որից հետո դրական սալդոն կտ-ից հանած դտ վճարվում է պետական բյուջե։ Ապրանքների, արտադրանքի, կատարված աշխատանքների հասույթի դեպքում հարկեր/ՀՆԱ հարաբերությունը մոտենում է 25 տոկոսին, որովհետև իրացման հասույթ ստանալու համար ձեռք են բերվում նունպես ապրանքներ, արտադրանք, կատարված աշխատանքներ և մատուցված ծառայություններr, որը հաշվանցվում է։ Իսկ մասնագիտական հմտություններով իրականացվող բիզնեսում ապրանքներ, արտադրանք, կատարված աշխատանքներ ձեռք բերումներ չկան, այդ պատառով հաշվանցումերը շատ քիչ տոկոս են կազմում և համարյա ԱԱՀ հասույթի 18 տոկոսը վճարվում է բյուջե։ Նույն հաշվարկի մեթոդը գորշում է նաև շահութահարկի հաշվարկմա ժամանակ, միայն այն տարբերույամբ, որ ծախսեր է մտնում աշխատավարձը, այստեղ շահութահարկը կհաշվարկվի Հասույթի մոտ 15 տոկոսը։
Արդյունքում մասնագիտական հմտություններով իրականացվող բիզնեսի հարկայի բեռը դառնում է հասույթի 33 տոկոսը, որը համատելով շրջանառության հարկի 5 կամ 2025թ․ 10 տոկոս վճարվող հարկի դիմաց ՀՀ կառավարությունը համարում է բիզնեսի հավասարեցում, որի արդյունքը պարզ է նրանում, որ այ ս բիզնեսի ոլորտում ծառայությունները 30 տոկոսով կթանկանան, բնակչությունը չի կարող օգտվել անվճար իրավաբանական խորհրդատվությունից, մանրերը կամ կփակվեն կամ կինտեգրվեն խոշորներին, որոնց քանակը կքչանա և քաղաքական իշխանությունը կկարողանա բանակցությունների, շանտաժի և բիրտ մեխանիզմների միջոցով կոմպրոմիսի գալ այդ ծառայությունը մատուցողների հետ։
Ավելացված արժեքի հարկը ապրանքների և ոչ նյութական ակտիվների վաճառքի ու վարձակալության, աշխատանքների կատարման, ծառայությունների մատուցման գործարքների կնքման արդյունքում պետական բյուջե վճարվող հարկ է։
2022-2025թվականների հարկային եկամուտների կառավարման ծրագրի համաձայն ՝ ԱԱՀ-ն վերջին 10 տարիների ընթացքում ապահովել է բյուջեի եկամուտների 34-40 տոկոսը և հարկային եկամուտների կազմում ունի ամենամեծ կշիռը։ ԱԱՀ ստանդարտ դրույքաչափը 20 տոկոս է և այն չի փոփոխվել դրա ներդրումից ի վեր։ ԱԱՀ-ն հարկային եկամուտների ավելացման ամենամեծ պոտենցիալ ունեցող գործոնն է, դրա դրույքաչափի մեկ տոկոսային կետով բարձրացումը կարող է հարկային եկամուտներն ավելացնել 28 մլրդ դրամով։
Շահութահարկը բիզնեսի համախառն եկամտից, հասույթից պետական բյուջե վճարվող հարկն է, իհարկե հասույթից նվազեցվում են այդ հասույթի ստացման համար փաստացի կատարված և փաստաթղթերով հիմնավորված ծախսերը, կորուստները և այլ նվազեցումները։ Որոշ ծախսեր չեն նվազեցվում, իսկ որոշ ծախսերի նվազեցման վրա կիրառվում են սահմանափակումներ։ Շահութահարկը վճարվում է տարեկան կտրվածքով, սակայն նաև անհրաժեշտ է վճարել եռամսյակային կանխավճարներ յուրաքանչյուր եռամսյակին նախորդող ամսվա 20-ի դրությամբ։ 2022-2025 թվականների հարկային եկամուտների կառավարման ծրագրի համաձայն՝ վերջին 10 տարիների ընթացքում շահութահարկն ապահովել է պետական բյուջեի հարկային եկամուտների 10-16 տոկոսը։
Ակցիզային հարկը վերաբերում է ներմուծվող և արտադրվող ալկոհոլային խմիչքներին, ծխախոտային արտադրանքին և նավթամթերքներին։ 2022-2025 թվականների հարկային եկամուտների կառավարման ծրագրի համաձայն նախորդ 10 տարիների նթացքում ակցիզային հարկից եկամուտները կազմել են հարկային եկամուտների 5-9 տոկոսը։
Շրջանառության հարկը փոխարինում է ԱԱՀ-ին և շահութահարկին։ Այն վճարվում է ամբողջ շրջանառությունից և հաշվարկվում ու վճարվում է եռամսյակային կարգով։ Որոշ դեպքերում թույլատրվում են ծախսերի նվազեցումներ։ Կախված գործունեության տեսակից ՝ դրույքաչափը կարող է տատանվել։ Այս հարկային ռեժիմից չեն կարող օգտվել ակցիզային հարկ վճարողները, ֆինանսական ոլորտի կազմակերպությունները, միմյանց հետ փոխկապակցված բիզնեսները։
2022-2025 թվականների հարկային եկամուտների կառավարման ծրագրով նախատեսվում է չեղարկել շրջանառության հարկի համակարգի կիրառությունը։ Սակայն դեռևս օրենսդրական նախագիծ չկա։
Շրջանառության հարկի գումարից նվազեցվող ծախսեր են համարվում տվյալ հաշվետու ժամանակաշրջանում կատարված ՝ օրենսգրքի 55 հոդվածի 2-րդ մասի 1-5 կետերով, նաև նույն հոդվածի 12-րդ և 13-րդ մասերով սահմանված փաստաթղթերով հիմնավորված ՝ ապրանքների արտադրության, աշխատանքների կատարման և ծառայությունների մատուցման հետ անմիջականորեն կապված ծախսերը՝ բացառությամբ շահագործմամ մեջ գտնվող արտադրական նշանակության հիմնական միջոցների և շահագործման մեջ գտնվող ոչ նյութական ակտիվների ամորտիզացիոն մասհանումների, նաև այդ հիմնական միջոցների և ոչ նյութական ակտիվների վրա կատարվող ծախսերը, առևտրական, առք ու վաճառքի գործունեության առարկա հանդիսացող ապրանքների սկզբնական արժեքը, նաև իրացման ծախսերը։ Հաշվետու ժամանակաշրջանում կատարված ծախսեր են համարվում տվյալ հաշվետու ժամանակաշրջանում ձեռք բերված ապրանքների, ստացված ծառայությունների, ընդունված աշխատանքների գծով ծախսերը։
Ապրանքների արտադրության, աշխատանքների կատարման և ծառայությունների մատուցման հետ անմիջականորեն կապված ծախսեր են համարվում օրենսգրքի 121 հոդվածի 7-րդ մասի երրորդ պարբերության 1-ին կետով սահմանված ծախսերը, բացառությամբ շահագործման մեջ գտնվող արտադրական նշանակության հիմնական միջոցների և շահագործման մեջ գտնվող ոչ նյութական ակտիվների ամորտիզացիոն մասհանումների։
Շրջանառության հարկի գումարից նվազեցվող ծախսեր չեն համարվում անհատույց ստացված ակտիվների, աշխատանքների և ծառայությունների ծախսերը, նաև հանրային սննդի ոլորտում գործունեություն իրականացնող հարկ վճարողներիկողմից խահարարության արտադրանք հանդիսացող այլ ակտիվների օտարման դեպքում դրանց սկզբնական արժեքը։
Իրացման ծախսեր են համարվում ապրանքների մատակարարման, աշխատանքների կատարման և ծառայությունների մատուցման հետ կապված՝ ապրանքների փաթեթավորման, պահպանման, բեռնման, տեղափոխման, բեռնաթափման, ուղեկցման, գովազդի և մարկետինգի ծախսերը։
Շրջանառության հարկով հարկման օբյեկտ համարվող գործարքների հարկման բազայի առևտրական գործունեությունից ստացվող եկամուտները հարկվում է 10 տոկոս դրույքաչափով, սակայն հարկման բազայի մասով սահմանված դրույքաչափով հաշվարկված շրջանառության հարկի գումարը նվազեցվում է սահմանված ծախսերի 9,5 տոկոսը կազմող գումարի չափով։ Եթե սահմանված նվազեցումներից հետո շրջանառության հարկի գումարը կազմում է հարկման բազայի մեկ տոկոսից պակաս, ապա ծախսերի գծով նվազեցումը կատարվում է այն չափով, որ շրջանառության հարկի գումարը կազմի առևտրական գործունեությունից ձևավորվող հարկման բազայի մեկ տոկոսը։
Հաշվետու ժամանակաշրջանի համար արտադրական գործունեությունից ձևավորվող հարկման բազայի մասով հարկվում է 7 տոկոս, սակայն սահմանված դրյուքաչափով հաշվարկված շրջանառության հարկի գումարը նվազեցվում է սահմանված ծախսերի հանրագումարի 5 տոկոսը կազմող գումարի չափով։ Եթե սահմանված նվազեցումներից հետո շրջանառության հարկի գումարը կազմում է արտադրական գործունեությունից ձևավորվող հարկման բազայի 3 տոկոսից պակաս գումար, ապա ծախսերի գծով նվազեցումը կատարվում է այն չափով, որ շրջանառության հարկի գումարը կազմի արտադրական գործունեությունից ձևավորվող հարկման բազայի 3 տոկոսը։
Հաշվետու ժամանակաշրջանի համար հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործունեությունից ստացվող եկամուտները հարկվում են 12 տոկոս դրույքաչափով, սակայն սահմանված դրույքաչափով հաշվարկված շրջանառության հարկի գումարը նվազեցվում է սահմանված ծախսերի հանրագումարի 9 տոկոս կազմող գումարի չափով։ Եթե սահմանված նվազեցումներից հետո շրջանառության հարկի գումարը կազմում է հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործունեությունից ձևավորվող հարկման բազայի 3,5 տոկոսից պակաս գումար, ապա ծախսերի գծով նվազեցումը կատարվում է այն չափով, որ շրջանառության հարկի գումարը կազմի հանրային սննդի ոլորտում իրականացվող գործունեությունից ձևավորվող հարկման բազայի 3,5 տոկոսը։
Հաշվետու ժամանակաշրջանի համար Այլ գործունեությունից ստացվող եկամուտները հարկվում են 10 տոկոս դրույքարափով, սակայն սահմանված դրույքաչափով հաշվարկված շրջանառության հարկի գումարը նվազեցվում է 6 տոկոս կազմող գումարի չափով։ Եթե սահմանված նվազեցումներից հետո շրջանառության հարկի գումարը կազմում է 4,5 տոկոսից պակաս գումար, ապա ծախսերի գծով նվազեցումը կատարվում է այ չափով, որ շրջանառության հարկի գումարը կազմի այլ գործունեությունից ձևավորվող հարկման բազայի 4,5 տոկոսը։
Շրջանառության հարկի գումարից տվյալ հաշվետու ժամանակաշրջանում չնվազեցված մասը օրենքով սահմանված պահանջների պահմանմամբ նվազեցվում է հետագա հաշվետու ժամանակաշրջանում ձևավորվող հարկման բազաների նկատմամբ հաշվարկվող շրջանառության հարկի գումարից։
ՄԱՐՏՈՒՆ ԱՆԱՆՅԱՆ
