Թուրքիայի ձգտումը BRICS-ին, ռազմավարական դրդապատճառները և հետևանքները Հայաստանի համար
29.11
2024
BRICS-ին (Բրազիլիա, Ռուսաստան, Հնդկաստան, Չինաստան, Հարավային Աֆրիկա) միանալու Թուրքիայի դիմումը բեկումնային պահ է նրա արտաքին քաղաքականության համար։ Այս որոշումը ազդարարում է Անկարայի ռազմավարական տեղաշարժը դեպի իր միջազգային գործընկերությունների դիվերսիֆիկացումը` ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու բարդություններին զուգահեռ: Այս հոդվածում ներկանացնում եմ տնտեսական, աշխարհաքաղաքական և անվտանգության դրդապատճառները, որոնք հետևում են BRICS-ի նկատմամբ Թուրքիայի շահագրգռվածությանը, նաև ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների հետ նրա հարաբերությունների հնարավոր հետևանքներին:
Ռազմավարական տեղաշարժ. Ինչո՞ւ է Թուրքիան ձգտում անդամակցել BRICS-ին
1. Դաշինքների դիվերսիֆիկացում Արևմուտքից դուրս
Թուրքիայի հետաքրքրությունը BRICS-ի նկատմամբ բխում է Արևմուտքի հանդեպ նրա աճող հիասթափությունից: Տասնամյակներ շարունակ ԵՄ անդամակցության բանակցությունները փակուղում են, և ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների կողմից ընկալվող անտեսումը ստիպել են Անկարային փնտրել ազդեցության նոր ուղիներ: Միանալով BRICS-ին, Թուրքիան նպատակ ունի նվազեցնել իր կախվածությունը արևմտյան տերություններից և ամրապնդել կապերը աճող համաշխարհային խաղացողների հետ` ինչպիսիք են Չինաստանը և Հնդկաստանը:
2. Տնտեսական հնարավորությունների ընդլայնում
Տնտեսական դիվերսիֆիկացիան Թուրքիայի` BRICS-ի հավակնությունների հիմնական շարժիչ ուժն է: Բլոկի անդամները խոշոր զարգացող տնտեսություններ են, որոնք միասին ներկայացնում են համաշխարհային ՀՆԱ-ի զգալի մասը: Թուրքիայի համար դա նշանակում է մուտք հսկայական շուկաներ, աճող առևտուր և ներդրումային հնարավորություններ: Թուրքիայի առևտուրը BRICS երկրների հետ հետևողականորեն աճել է, մասնավորապես, Չինաստանի և Հնդկաստանի հետ, ինչը հնարավորություն է տալիս նվազեցնել կախվածությունը Արևմուտքի գերակշռող ֆինանսական համակարգերից:
3. Նավարկում բազմաբևեռ աշխարհակարգում
Քանի որ համաշխարհային ուժային կառուցվածքը փոփոխվում է, Թուրքիան BRICS-ը դիտարկում է որպես բազմաբևեռ աշխարհում իր դերը հաստատելու հարթակ: Անդամակցությունը նաև կամրապնդի Թուրքիայի դիրքը՝ որպես միջնորդ Արևելքի և Արևմուտքի միջև՝ ուժեղացնելով նրա աշխարհաքաղաքական լծակները:
Թուրքիայից ՆԱՏՕ-ին ուղղված մարտահրավերները BRICS-ի ձգտումների ֆոնին
1. Լարվածություն ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերություններում
ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցները մտահոգություն են հայտնել BRICS-ի հիմնադիր անդամ Ռուսաստանի հետ Թուրքիայի ավելի սերտ կապերի կապակցությամբ` հատկապես Ռուսաստան-Ուկրաինա շարունակվող պատերազմի պայմաններում: Մինչ Անկարան պնդում է, որ ՆԱՏՕ-ի իր պարտավորությունները մնում են անփոփոխ, նրա քայլը դեպի BRICS կարող է մեկնաբանվել որպես հավատարմության փոփոխություն, որը կարող է լարել վստահությունը դաշինքի ներսում:
2. Երկակի հավասարեցում ռազմավարական լծակների համար
Թուրքիան ՆԱՏՕ-ից հրաժարվելու փոխարեն ձգտում է հավասարակշռող դեր խաղալ: Պահպանելով հարաբերությունները թե՛ ՆԱՏՕ-ի և թե՛ BRICS-ի հետ՝ Անկարան ուժեղացնում է իր կարողությունը բանակցելու արևմտյան գործընկերների հետ՝ միաժամանակ հնարավորություններ բացահայտելով զարգացող տերությունների հետ: Այս երկակի դասավորվածությունը կարող է Թուրքիային հնարավորություն տալ դիրքավորվել որպես կամուրջ մրցակից դաշինքների միջև:
3. Միջնորդության ներուժը գլոբալ հակամարտություններում
Թուրքիայի եզակի դիրքը՝ որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ, որը ներգրավված է BRICS-ի հետ, կարող է նրան հնարավորություն տալ միջնորդ դառնալ գլոբալ հակամարտություններում, ներառյալ Ռուսաստան-Ուկրաինա պատերազմում: Անկարան արդեն ցուցադրել է այդ ներուժը՝ կնքելով հացահատիկի արտահանման համաձայնագրերը Մոսկվայի և Կիևի միջև: Այս միջնորդի դերը կարող է ամրապնդել Թուրքիայի արժեքը ՆԱՏՕ-ում` միաժամանակ խթանելով վստահությունը BRICS-ի անդամների հետ:
BRICS-ի անդամակցության տնտեսական և աշխարհաքաղաքական հետևանքները
1. Առևտրի դիվերսիֆիկացում և աճ
Թուրքիայի ընդգրկումը BRICS-ում կարագացնի նրա տնտեսական դիվերսիֆիկացիան։ Հատկապես Չինաստանը և Հնդկաստանը շահութաբեր շուկաներ են առաջարկում թուրքական արտահանման համար, մինչդեռ Ռուսաստանը և Հարավային Աֆրիկան հնարավորություններ են տալիս էներգիայի և հումքի առևտրի համար: Այս տնտեսական դասավորվածությունը կնվազեցնի Թուրքիայի խոցելիությունը արևմտյան տնտեսական ճնշումների նկատմամբ:
2. Ռազմավարական ինքնավարությունը համաշխարհային բեմում
BRICS-ին անդամակցությունը կուժեղացնի Թուրքիայի ռազմավարական ինքնավարության ձգտումը: Այն Անկարային հնարավորություն է տալիս գծել անկախ արտաքին քաղաքականություն,
3. Ազդեցությունը BRICS-ի դինամիկայի վրա
Թուրքիայի մուտքը BRICS կարող է մեղմել դաշինքի դիրքորոշումը Արևմուտքի քաղաքականության նկատմամբ։ Թեև BRICS-ը հաճախ ընկալվում է որպես հակաարևմտյան դաշինք, Թուրքիայի ներգրավվածությունը կարող է նրան ուղղորդել դեպի ավելի պրագմատիկ դիրքորոշում՝ պոտենցիալ նվազեցնելով աշխարհաքաղաքական բևեռացումը:
Մարտահրավերներ և հնարավորություններ
1. ՆԱՏՕ-ի և BRICS-ի հարաբերությունների հավասարակշռում
Թուրքիայի համար ամենամեծ մարտահրավերը լինելու է հավասարակշռման ակտի պահպանումը։ ՆԱՏՕ-ի անդամ մնալով BRICS-ին միանալը պահանջում է զգույշ դիվանագիտություն՝ կողմերից որևէ մեկին օտարելուց խուսափելու համար: Թուրքիան պետք է ապացուցի, որ իր մասնակցությունը BRICS-ին լրացնում է, քան հակասում ՆԱՏՕ-ի իր պարտավորություններին:
2. Արևմտյան մտահոգություններ և հավաստիացումներ
ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցները զգուշանում են BRICS-ի հետ Թուրքիայի ավելի խոր ներգրավվածությունից՝ վախենալով, որ դա կարող է թուլացնել Ռուսաստանին և Չինաստանին հակազդելու Արևմուտքի հավաքական ջանքերը: Այնուամենայնիվ, Թուրքիայի ներգրավվածությունը կարող է նաև ծառայել որպես խոցող դաշույն, ազդել BRICS-ի ներսում՝ մեղմելով հակաարևմտյան միտումները։
Հետևանքները Հայաստանի Հանրապետության համար
BRICS-ին միանալու Թուրքիայի շահագրգռվածությունը և դրա հետևանքները Հայաստանի համար նշանակալի են, հատկապես հաշվի առնելով Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական համատեքստը.
1. Թուրքիայի հնարավոր անդամակցությունը BRICS-ին` զուգահեռ Ադրբեջանի շահերին, կարող է ուժեղացնել ճնշումը Հայաստանի վրա, քանի որ հարևան երկրները միավորվում են մի բլոկի հետ, որը ներառում է այնպիսի խոշոր տերություններ, ինչպիսիք են Չինաստանը և Ռուսաստանը, Հայաստանը կարող է գնալով ավելի մեկուսացված լինել: Աշխարհաքաղաքական այս տեղաշարժը կարող է քաջալերել Ադրբեջանին իր տարածքային նկրտումներում:
2. Ռազմավարական վերադասավորումների անհրաժեշտություն
Հայաստանը ստիպված է վերագնահատել իր արտաքին քաղաքականությունը՝ հաշվի առնելով Թուրքիայի քայլերը դեպի BRICS: BRICS-ի անդամների ներկայությունը Հայաստանի շուրջ, ներառյալ Իրանը և Ադրբեջանը, հուշում է, որ Երևանը պետք է ավելի ակտիվ գործակցի այդ երկրների հետ՝ իր շահերն ապահովելու համար: Հետևաբար Հայաստանը պետք է դիտարկի առնվազը BRICS-ում դիտորդի կարգավիճակ ստանալու հարցը՝ տարածաշրջանային քննարկումներում արդիական մնալու և անդամ երկրների հետ տնտեսական հնարավորությունները ուսումնասիրելու համար:
3. Տնտեսական հնարավորություններ և մարտահրավերներ
Քանի որ Թուրքիան ձգտում է դիվերսիֆիկացնել իր տնտեսական գործընկերությունները BRICS-ի միջոցով, Հայաստանը կարող է նաև ձգտել ընդլայնել գործակցությունը BRICS-ի երկրների հետ: Իրանի և Հնդկաստանի նման երկրների հետ գործակցելը կարող է Հայաստանում ներդրումների և ենթակառուցվածքների զարգացման ուղիներ ապահովել: Այդուամենայնիվ, սա պահանջում է զգույշ նավարկություն՝ խուսափելու արևմտյան գործընկերների թշնամանքից, հատկապես հաշվի առնելով Ռուսաստանի հետ Հայաստանի պատմական կապերը։
4. Անվտանգության երկընտրանքներ
BRICS-ի նկատմամբ
Աշխարհաքաղաքական վերադասավորումը կարող է առաջացնել Հայաստանի անվտանգության ռազմավարության վերագնահատման անհրաժեշտություն: Քանի որ Թուրքիան կարող է ավելի մեծ ազդեցություն ձեռք բերել BRICS-ի միջոցով, Հայաստանը կարիք կունենա ուժեղացնելու իր պաշտպանունակությունը և փնտրելու նոր դաշինքներ, որոնք կարող են անվտանգության երաշխիքներ ապահովել ադրբեջանական ագրեսիայի դեմ:
5. Միջնորդության հնարավորություն
Թուրքիայի ներգրավվածությունը BRICS-ում կարող է նրան դիրքավորել որպես միջնորդ տարածաշրջանային հակամարտություններում, այդ թվում՝ հայ-ադրբեջանական: Թեև դա պարունակում է ռիսկեր, բայց հնարավորություն է ստեղծում երկխոսության համար, որը նպաստում է Թուրքիայի կշռի բարձրացմանը, և այն կարող է ձգտել հավասարակշռել իր հարաբերությունները թե՛ ՆԱՏՕ-ի, թե՛ BRICS-ի շրջանակներում:
6. Խոշոր տերությունների ազդեցությունը
BRICS-ի ներսում դինամիկան կարող է ազդել այն բանի վրա, թե ինչպես են խոշոր տերությունները (օրինակ Չինաստանը և Ռուսաստանը), գործակցում Հայաստանի հետ: Քանի որ այս երկրներն ամրապնդում են իրենց կապերը Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ, Հայաստանը պետք է ավելի սերտորեն համապատասխանեցնի իր քաղաքականությունը Ռուսաստանի քաղաքականության հետ՝ միաժամանակ ուսումնասիրելով գործընկերությունը BRICS-ի այլ անդամների հետ՝ թուրքական ազդեցությանը հակակշռելու համար:
Եզրակացություն
Թուրքիայի՝ BRICS-ին անդամակցելու ձգտումը հաշվարկված քայլ է իր տնտեսական հեռանկարները բարձրացնելու, աշխարհաքաղաքական ինքնավարությունը հաստատելու և փոփոխվող գլոբալ կարգի մարտահրավերները հաղթահարելու համար: Թեև այս հավակնությունը մարտահրավեր է ներկայացնում ՆԱՏՕ-ի հարաբերությունների համար, բայց նաև եզակի հնարավորություններ է տալիս Անկարային` որպես միջնորդ և կամուրջ հանդես գալու մրցակից ուժային բլոկների միջև:
Հավասարակշռելով ՆԱՏՕ-ի հանդեպ իր պարտավորությունները և BRICS-ի շրջանակներում իր ձգտումները՝ Թուրքիան ձգտում է առանցքային դեր ստանձնել համաշխարհային աշխարհաքաղաքականության մեջ: Հաջողությունը կախված կլինի այս նուրբ հավասարակշռությունը պահպանելու նրա կարողությունից՝ ցույց տալով, որ զարգացող տերությունների հետ ներգրավվածությունը նրա ավանդական դաշինքներից հրաժարվելը չէ, այլ ռազմավարական ադապտացում բազմաբևեռ աշխարհի իրողություններին:
BRICS-ին միանալու Թուրքիայի շահագրգռվածությունը Հայաստանի համար ներկայացնում է և՛ մարտահրավերներ, և՛ հնարավորություններ: Տարածաշրջանային դինամիկայի փոփոխության հետ մեկտեղ պաշտոնակա Երևանը պետք է կարողանա պաշտպանել իր ինքնիշխանությունը և ընդլայնի իր տնտեսական հեռանկարները՝ դիմակայելով այնպիսի Թուրքիայի, որը լուրջ նկրտումներ ու ազդեցություններ է փնտրում միջազգային հարաբերությունների ասպարեզում:
Հարութ Արթին Առաքելյան
