Խաղաղության խոսույթի պատրանքը և պատերազմի իրական օրակարգը
29.08
2025
ՀՀ-ում 2026թ. նախատեսված Խորհրդարանի ընտրությունը լինելու է ընտրություն ռազմավարական օրիենտացիաների միջև: Իշխանությունն, ըստ իս, որդեգրելու է «խաղաղություն, թե՞ ոչ խաղաղաղություն» կարգախոսը, ինչը և կանխատեսելի էր դեռ 2020թ․ 44-օրյա պատերազմի դադարից հետո: «Խաղաղություն, թե՞ ոչ խաղաղություն» կարգախոսը ծուղակ է, իսկ ներկա աշխարհաքաղաքական վերափոխումների ժամանակահատվածում խաղաղության ակնկալիքը՝ առանց անվտանգային եռաստիճան համակարգի, խաբկանք է, արհեստականորեն թմբկահարվող թեմա, որն իրականում բազմաբովանդակ և բազմաշերտ գործընթաց է: Ռազմարվեստի, պատերազմի ու խաղաղության հսկա մտածող Կլաուզևիցը հստակ հիմնավորել է, թե ինչու է ագրեսոր կողմը միշտ խաղաղություն քարոզում, որովհետև ագրեսորը միշտ ցանկանում է հասնել տիրապետության՝ առանց որևէ դիմադրության: Սա գուցե պարադոքսալ թվա, բայց Ադրբեջանի համար պատերազմ սանձազերծելու կամ դրանից օգտվելու ամենացանկալի և ամենանպատակահարմար պահն այն է, երբ ագրեսիայի ենթարկված Հայաստանը փորձի դիմադրություն ցույց տալ, որովհետև Բաքուն աշխարհին ներկայանալու է՝ իբրև թե ագրեսիայի զոհի դիրքերից և Երևանին մեղադրելու է խաղաղության գործընթացը տապալելու համար: Ասել կուզի՝ խաղաղության այժմյան խոսույթը լարած ական է, որի տակ թաքնված է պատերազմի ձգտումը՝ հայկական ենթադրյալ դիմադրության պատրվակի ներքո: Հայաստանի գործող իշխանությունը Բաքվի գործողությունների տրամաբանության մեջ ասում է՝ որպեսզի խաղաղության գործընթացը շարունակվի, պիտի գնանք նորանոր զիջումների, թեկուզ չհիմնավորված, միակողմանի, առանց փոխադարձության սկզբունքի կամ անվտանգային ակնկալիքների, այլապես կսկսվի պատերազմ, որի մեղավորը կլինենք մենք և կկանգնենք հերթական կապիտուլյացիայի փաստի առաջ:
Վերջերս կառավարության նիստում, վարչապետի աթոռը զբաղեցնող անձը հայտարարեց․ «շնորհավորում եմ բոլորիս Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հաստատված խաղաղության կապակցությամբ», բայց իրականում խաղաղություն չի հաստատվել, այլ ընդամենը հայտարարվել է խաղաղության գործընթաց սկսելու մասին, բայց ինքը դա հաստատում է որպես օբյեկտիվ իրականություն։ Եթե զուգահեռներ անցկացնենք վերջերս Քարվաճառում Ալիևի ելույթի միջև, ապա տրամաբանությունը հուշում է, որ այդ երկու ելույթների ստրատեգիան պետք է լինի նույնը։ Եթե երկու երկրները ցանկանում են իրականում հաստատել խաղաղություն, բայց պարզվում է, որ դրանք տրամագծորեն հակառակ ելույթներ են, որովհետև Ալիևը խոսեց Ադրբեջանի հաղթանակների, ռազմական բյուջեն ավելացնելու(ի տարբերություն Փաշինյանի, որը խոսեց ռազմական բյուջեն կրճատելու մասին), բանակում վերափոխումների, մասնավորապես հատուկ ջոկատայինների թվի ավելացման մասին, այսինքն նոր պատերազմի պատրաստ լինելու մասին։ Հարց է առաջանում. եթե խաղախություն է հաստատվել, ապա խաղաղության գործընթացի մանրամասները որտե՞ղ են, չէ՞ որ ընդամենը խաղաղության գործընթացի մասին հայտարարվել է, և այն չի հաստատվել, ինչու՞ ադրբեջանական զորքերը դուրս չեն եկել ՀՀ-ի այն տարածքներից, որոնք օկուպացվել են 2020թ․-ից։ Ավելին, Փաշինյանը պնդում է, որ ՀՀ տիրապետության տակ դեռ կան ադրբեջանին պատկանող տարածքներ. հասկանալի է, որ խոսքը վերաբերում է առնվազն անկլավներին։ Խաղաղության պատրաստվելու համար, բացի դիվանագիտական, անվտանգային և ռազմական բաղադրիչների մոբիլիզացիան, անհրաժեշտ է ՀՀ Սահմանադրությամբ նախատեսված դրույթների և իրավական նորմերի ապահովում, ներպետական իրավական գործընթացների անխոցելի իրականացում, այլապես, ինչպես անցած տարում կյանքի կոչված և այդպես էլ անհասկանալի մնացած սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացը, ՀՀ ինքնիշխան տարածքը պարզապես վաճառվեց. իսկ հիմա, երբ հայտարարվում է սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացը նորովի սկսելու մասին, տրամաբանական հարց է առաջանում՝ իսկ անցած տարվա գործընթացը լեգիտի՞մ էր: Սա մեկ անձի կամայական, հակասահմանադրական, միջազգային և ներպետական իրավունքի հետ որևէ աղերս չունեցող գործընթաց է, հակաիրավական ու հակաօրինական։ Ստացվում է, որ Ալիևը պատերազմի է պատրաստվում, իսկ Փաշինյանն ընդառաջում է նրան։ Ալիևը ժամանակ է ձգում, ու այսօր Ադրբեջանը չի գնում պատերազմի, որովհետև չունի նեցուկ միջազգային ասպարեզում՝ բացառությամբ Թուրքիայի, Իսրայելի, Պակիստանի և Սիրիայի տեռորիստների։
Հետաքրքիրը նաև այն է, որ Սիրիայում քրդերն են շատ ակտիվացել, և Սիրիան գնում է ֆեդերալիզացման։ Ցանցը, որ փոխվում է Մերձավոր Արևելքում, ամբողջությամբ պատկեր է փոխելու։
Փաշինյանի թիվ մեկ խնդիրը վերարտադրվելն է, և շատերի կարծիքով՝ նա փորձում է օգտվել արտաքին մեծ աջակցությունից, որն օրեցօր մեծանում է։ Բայց դա այդպես չէ։ Օրինակ, երբ Թրամփը Հայաստանն անվանեց Ալբանիա (ի դեպ Վազգեն Սարգսյանի եղբայրը Հայաստանը համարեց Կովկասյան Ալբանիայի ժառանգորդ), պարզ է, որ այս ամենի մեջ Սպիտակ տան ղեկավարին անհրաժեշտ է Նոբելյան մրցանակի կանաչ թուղթը, և իշխանությունը դրա համար ստեղծել է պարզունակ մեդիա։ Դրա դեմ պայքարելու և ժողովրդին իրականությունը հասցնելու համար պարզապես պետք է ունենալ հստակ արտաքին քաղաքականության դոկտրին, որն ունի, օրինակ, Genesis Armenia-ն։
Հարց է ծագում, այս պարտված իրավիճակում Հայաստանը խաղալու տեղ ունի՞, թե՞ ոչ, որովհետև այսօր այդ ուղղությամբ ՀՀ իշխանության քայլերն ընդամենը տապալված քաղաքական գործընթացի վերականգնման փորձեր են և ուրիշ ոչինչ։
Շեշտեմ, որ ԱՄՆ ռեգիոնալ քաղաքականության ուղղություններից է նաև Թուրքիային կոնֆլիկտների մեջ ներքաշելը. վերջին 5 տարում Թուրքիայի ազդեցությունն ուժեղացավ Սիրիայում, Հունաստանի դեմ՝ Կիպրոսում, նաև Կովկասում։ Սակայն, իմ կարծիքով, ԱՄՆ-ն չի թողնի քաղաքական սուննիզմի ավելի ուժեղացում և կվերահսկի այն։ Թրամփ-Ալիև-Փաշինյան հուշագրով, իշխանությունը փորձում է վախեցնել մեզ պատերազմներում մեր պարտությամբ և ապացուցել, որ այս հուշագիրը փրկություն է։ Բայց հարց է ծագում, իսկ եթե չպարտվեի՞նք, ուրեմն հուշագիրը չէ՞ր լինելու։ Իհարկե լինելու էր՝ թելադրված «վերևից», պարզապես Նիկոլ Փաշինյանը պարտությունն օգտագործում է որպես իր դիրքերը ամրապնդելու միջոց, իսկ իրականում, եթե հաղթեինք, լրիվ այլ հնարավորության դաշտ կբացվեր. պարզապես Նիկոլը փորձում է իրենից հեռացնել նաև պարտության պատասխանատվությունը։
Այսօր արդեն Թուրքիայի դերը չեզոքացվում է Ուկրաինայում՝ ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի, հավանաբար, լռելյայն կոնսենսուսով։ «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցում մենք կարող ենք շահավետ պայմաններում հայտնվել։ Նույնիսկ Թուրքիայի կողմից նախատեսվող երկաթուղու կառուցումն է հարց, քանի որ Թուրքիան տնտեսական ծանր վիճակում է այսօր։ Եթե հաշվի առնենք, որ նախատեսվում է կառուցումն ավարտել մոտ 4-5 տարի անց, իսկ Հայաստանը 4-5 տարին կարող է երկարացնել օրինակ 15 տարի՝ մինչև թոթափի ծանր վիճակը։ Նիկոլը խորքային պատճառները շրջանցելով փորձում է պոպուլիզմով, բառախաղերով ներկայացնել խաղաղության և պատերազմի իբր հակադրությունը հասարակության համար, բայց իրականում քաղաքականապես հասուն և ադեկվատ որևէ հայ կամ կուսակցություն երբեք դեմ չի եղել խաղաղությանը, իսկ պատերազմի կուսակցությունը հենց ՔՊ-ն է, որովհետև ամենաշատ պատերազմները և զոհերը հենց իրենց կառավարման ժամանակ է եղել։ Եթե անկեղծ խոստովանենք, նաև մեր մեղավորությունն է այն, որ չենք կարողանում քարոզչությամբ հաղթել, և ժողովրդի մոտ այն տպավորությունն է, որ եթե միջանցքը չբացվի, պատերազմ է լինելու, բայց իրականում մենք ուզում ենք Հայաստանը զարգանա, ճանապարհը բացվի, բայց նախօրոք հաշվարկվեն վտանգներն ու ռիսկերը, և նման վտանգավոր ու ռիսկային գործընթաց սկսելու համար, պետք է առնվազն ապագա տասնամյակի վերաբերյալ ունենալ անվտանգային վերլուծություն։ Օրինակ, եթե սադրեցին, ո՞րն է լինելու մեր գործողությունները, երբ մենք միջանցքը դարձրել ենք 6-7 պետության քաղաքական շահերի բախման առանցք։
Քառօրյա պատերազմից հետո ամերիկյան ուղեղային կենտրոնները սկսեցին լուրջ աշխատել Կովկասի խնդիրներով և հանգեցին եզրակացության, որ գլխավոր խնդիրը ոչ թե Արցախն է, այլ այս միջանցքը։ Դեռ 90-ականներից Մեղրին խաղատների կենտրոն դարձնելու ծրագիր կար, որը կլիներ Թուրքիայի և Իրանի փողերի լվացման լավագույն հնարավորությունը. իրանական ու թուրքական փողի հոսքն այստեղ ուղղորդելն էլ նշանակելու է՝ ՀՀ անվտանգության արտապատվիրակում, ինչն իր հերթին նշանակելու է Հայաստանի սիրիականացում կամ լիբանանացում։ Հետևաբար, Հայաստանի ինքնիշխանությունը չի կերտվում փաստաթղթերով, իսկ Թուրքիան և Ադրբեջանը այդպիսի թղթեր չեն սիրում։ Հայաստանի ինքնիշխնության կերտողն իրականում Հայաստանի սահմաններում կանգնած հայոց բանակն է՝ զինված ժամանակակից զենքով։
Փաշինյանը հայտարարում է, որ ինքը ղարաբաղյան էջը փակել է, ով դեմ է՝ թող հեղափոխություն անի։
Իրականում Փաշինյանը Արցախի էջը ոչ թե փակել է, այլ բացել շատ ավելի խորքային առումով։ 1988 թվականին էլ էինք շատ ծանր վիճակում, բայց դուրս եկանք ։ Ո՞վ էր պատկերացնում, որ Սիրիան կմաստնատվեր, կամ դիկտատորական Իրաքը դե յուրե կդառնար դաշնային պետություն։ Եթե Հայաստանը դե ֆակտո մասնատվում է և միջանցք է խլվում, ո՞վ ասաց, որ հարևան բազմազգ պետությունը չպիտի մասնատվի։ Միայն ցավում ենք, որ ներկայիս Հայաստանի իշխանությունը չգիտի ինչ է ստրատեգիան, ինչ են Հայաստանի, Սփյուռքի ու Արցախի շահերը։ Եթե չկա Արցախ, չի լինելու նաև Հայաստանի անվտանգություն։
Հստակ շեշտում եմ՝ Արցախի հավաքական վերադարձ լինելու է, և չի լինելու այս իշխանությունը։
