Թուրքիայի ռազմավարական խաղը Սիրիայում. տարածաշրջանային շախմատային բարդ խաղ
16.12
2024
Սիրիայում շարունակվող հակամարտության ամենակարևոր խաղացողներից մեկը դարձել է Թուրքիան։ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ներգրավվածությունը թաքֆիրական խմբավորումներում ձևավորում է Թուրքիայի և ավելի լայն տարածաշրջանի ապագան։ Այս ռազմավարության անհաջողությունը սպառնում է Թուրքիայի կայունությանը և ինքնիշխանությանը, ընդհուպ կարող է հանգեցնել ներքին քայքայման: Այդուհանդերձ Թուրքիայի ծրագրի հաջողությունը կարող է միայն ժամանակավոր լուծում լինել, քանի որ այն բախվելու է աշխարհաքաղաքական և ներքին բարդ մարտահրավերների:
Սիրիական հակամարտությունը. դաշինքների և թշնամական գործողությունների ցանց
Սիրիայում վերջին զարգացումները ընդգծում են Թուրքիայի վտանգավոր ներգրավվածությունը հյուսիսում գտնվող տեռորիստական խմբավորումներում: Զեկույցները ցույց են տալիս, որ Թուրքիան մտադիր էր Ասադի ռեժիմի դեմ իրականացնել սահմանափակ ռազմական գործողություններ՝ Սիրիայում երկարատև քաոս ստեղծելու նպատակով, որից հետո Ասադը կառավարելի կդառնար։ Այս ռազմավարությանը աջակցում էին Միացյալ Նահանգներն ու Իսրայելը: Այդ քայլը նաև միտում ուներ շեղել «Դիմադրության առանցքը» (Սիրիա, Իրան և նրանց դաշնակիցները) Իսրայելի գործողություններից՝ միաժամանակ ներքաշելով սիրիական բանակին և դիմադրության ուժերին երկարատև պատերազմի մեջ: Բայց ամեն ինչ շատ արագ ընթացավ և Ասադի վարչակարգը արագորեն փլուզվեց ու նրա դաշնակիցները՝ Իրանն ու Ռուսաստանը չցուցաբերեցին լուրջ դիմադրություն: Պատմականորեն Թուրքիան, ինչպես նախկինում Օսմանյան կայսրությունը, տարածաշրջանային առճակատումների ժամանակ պրոկսի ուժերը և սոցիալական անոմալիաները գործածել է որպես գործիք: Սակայն այս մոտեցումը պահաջում է հաշվարկված ճշգրտություն: Իրադարձությունների արագ զարգացումը և մրցակցող շահերը այս ռազմավարությունը դարձնում են վտանգավոր:
Քրդական խնդիրը
Սիրիայում քրդական հարցը շարունակում է մարտահրավեր մնալ Թուրքիայի համար. Սիրիայի հյուսիս-արևելքում գտնվող քրդական խմբավորումները, որոնց աջակցում են ԱՄՆ-ն և Իսրայելը, ձեռք են բերել որոշակի ինքնավարություն, ինչպես Իրաքյան Քրդստանը: Նավթի, ջրի և բերրի հողի հասանելիության շնորհիվ այս խմբերը պատրաստ են ստեղծել կիսանկախ պետություն, որը Թուրքիան դիտարկում է որպես գոյության սպառնալիք: Իսրայելի նախազգուշացումները քրդերին՝ ընդդեմ թուրքական ռազմական գործողությունների, ավելի են բարդացնում վիճակը՝ Անկարային թողնելով անորոշ վիճակում։
Թուրքիայի պատմական փորձը Իրաքյան Քրդստանի առաջնորդների հետ, ինչպիսին Բարզանիների ընտանիքն է, ցույց է տալիս տեղական էլիտաների փոխադարձ տնտեսական օգուտների համար գործակցելու կարողությունը: Այդուամենայնիվ, սիրիացի քրդերի մեջ չկա համարժեք ղեկավարություն, ինչը ստիպեց Թուրքիային դիտարկել ագրեսիվ գործողությունները՝ խաթարելու նրանց աճող ազդեցությունը:
Տնտեսական ճնշումները և աշխարհաքաղաքական ռիսկերը
Թուրքիայի ներքին տնտեսական դժվարությունները բարդացնում են այն խնդիրները, որոնց բախվում է Սիրիայում: Ծանր տնտեսական ճգնաժամը սահմանափակում է նրա կարողությունները կայուն ռազմական գործողությունների համար: Միաժամանակ, Անկարան պետք է պատրաստվի ավելի մեծ գլոբալ հակամարտությունների, որտեղ կարող է քայքայվել, եթե չկարողանա ապահովել աշխարհաքաղաքական լծակներ և ռեսուրսներով հարուստ տարածքներ:
Արևմտյան դաշնակիցների և տարածաշրջանային հակառակորդների միջև Էրդողանի հավասարակշռող գործողությունը անբավարար արդյունք է ունեցել: ՆԱՏՕ-ն, ԱՄՆ-ն և նույնիսկ Ռուսաստանը պատրաստակամություն են դրսևորել գործածելու Թուրքիայի խոցելիությունը՝ ավելի մեկուսացնելով երկիրը։ Օրինակ՝ քրդական ինքնավարությանը ամերիկյան աջակցությունը և Թուրքիայի մասնատման նկատմամբ Ռուսաստանի աճող հետաքրքրությունը ընդգծում են Թուրքիայի տարածաշրջանային դիրքի փխրունությունը։
Ռիսկային ուղի
Թուրքիան իր շահերն ապահովելու համար պետք է վճռականորեն անդրադառնա քրդական խնդրին։ Վերլուծաբանները ենթադրում են, որ Անկարան կարող է փորձել սահմանափակ ներխուժումներ իրականացնել Սիրիայի հյուսիս՝ իր ազդեցության տակ գտնվող տեռորիստական խմբավորումներով քրդերի վրա ճնշում գործադրելու համար: Այդուամենայնիվ, նման քայլերը առաջացնում են ԱՄՆ-ի և Իսրայելի արձագանքը և ներքին անկայունությունը: Հակամարտությունների տեղափոխումը հարևան երկրներ, օրինակ՝ Հայաստան, Հարավային Կովկասի շահագործումը ՆԱՏՕ-ի և տարածաշրջանի վրա ազդեցության լծակներ ձեռք բերելու համար. սա մեկ այլ հավանական սցենար է։ Խորացնելով հարաբերությունները Ադրբեջանի հետ և վերահսկողություն հաստատելով Բաքվի բնական պաշարների նկատմամբ՝ Թուրքիան կարող է ամրապնդել դիրքերը։ Այդուամենայնիվ, այս ռազմավարություններում կան բազմաթիվ անորոշություններ:
ՓԱԿԱԳԾՈՒՄ
Թուրքիան Սիրիայում ունի մեծ հավակնություններ, որոնց վրա կատարում է խոշոր խաղադրույք, սակայն արդյունքն անորոշ է։ Անկարան արդյոք կարո՞ղ է կառավարել քրդական հարցը, պահպանել ազդեցություն տեռորիստական խմբավորումների վրա և ապահովել իր շահերը Սիրիայի հյուսիսում: Ձախողումը կարող է հանգեցնել տնտեսական փլուզման, քաղաքական մասնատման և տարածաշրջանային ազդեցության նվազման:
Ի վերջո, առաջիկա շաբաթներն ու ամիսները կբացահայտեն՝ Էրդողանի խաղը կարո՞ղ է կայունացնել Թուրքիան, թե՞ կարագացնի նրա անկումը: Մեծ տարածաշրջանի վրա՝ Սիրիայից մինչև Կովկաս, հնարավոր հետևանքները ցույց են տալիս, որ այս հակամարտությունները փոխկապակցված են, և Թուրքիայի գործողությունները կարող են վերափոխել աշխարհաքաղաքական լանդշաֆտը:
Հարութ Արթին Առաքելյան
